Baca berita tanpa iklan. Gabung Kompas.com+

Tembang Dolanan: Pengertian dan Contoh

Kompas.com - 12/03/2024, 20:30 WIB
Eliza Naviana Damayanti,
Serafica Gischa

Tim Redaksi

KOMPAS.com – Puisi Jawa tradisional yang sering dinyanyikan anak-anak disebut tembang dolanan

Tembang dolanan menjadi nyanyian yang menghibur bagi anak-anak. Apabila orang tua memahami arti dan tujuan dari tembang dolanan Jawa, orang tua dapat membantu anak-anak untuk belajar budi pekerti yang baik. 

Mari kita mengenal tembang-tembang dolanan Jawa!

Dhondhong Apa Salak

Dondong opo salak, dhuku cilik-cilik
Ngandhong opo mbecak, mlaku timik-timik
Dondong opo salak, dhuku cilik-cilik
Ngandhong opo mbecak, mlaku timik-timik
Adik ndherek Ibu tindak menyang pasar
Ora pareng rewel, ora pareng nakal
Ibu mengko mesthi mundhut oleh-oleh
Kacang karo roti, Adik diparingi

Baca juga: 10 Contoh Dialog Bahasa Jawa Krama Inggil

Artinya:

Buah kedondong atau salak, duku kecil-kecil
Digendong atau naik becak, jalan melangkah kecil-kecil
Buah kedondong atau salak, duku kecil-kecil
Digendong atau naik becak, jalan melangkah kecil-kecil
Adik ikut ibu pergi ke pasar
Tidak boleh rewel, tidak boleh nakal
Ibu nanti pasti beli oleh-oleh
Kacang dan roti, Adik diberi

E, Dhayohe Teka

E dayahe teka, e gelarna klasa
E klasane bedha, e tambalen jadah
E jadahe mambu, e pakakna asu
E asune mati, e buwangen kali
E kaline banjer, e kelekna pinggir

Artinya:

Eh tamunya datang, eh bentangkan karpet
Eh karpetnya sobek, eh tambalkan jadah
Eh jadahnya bau, eh kasihkan ke anjing
Eh anjingnya mati. eh buang ke sungai
Eh sungainya banjir, eh buang ke pinggir

Baca juga: Sesorah Bahasa Jawa: Pengertian, Contoh

Gajah-gajah

Gajah-gajah
Kowe tak kandhani
Mripat kaya laron
Siyung loro, kuping gedhe
Kathik nganggo tlale
Buntut cilik
Tansah kopat-kapit
Sikil kaya bumbung
Mung Iakumu megal-megol

Artinya:

Gajah-gajah
Kamu kukasih tahu
Mata seperti laron
Taring dua, telinga besar
Juga mempunyai belalai
Ekor kecil
Selalu bergoyang-goyang
Kaki seperti batang bambu
Hanya jalanmu berlenggak-lenggok

Baca juga: 7 Contoh Tembang Macapat Gambuh dalam Bahasa Jawa

Jamuran

Jamuran ya gege thok
Jamur apa ya ge ge thok
Jamur gajih mbejijih sa ara-ara
Semprat-semprit jamur opo

Artinya:

Jamuran, ya hanya pura-pura saja
Jamur apa, ya hanya pura-pura saja
Jamur gajih mengotori seluruh lapangan
Kamu ingin jamur apa

Jaranan

Jaranan... Jaranan, Jarane jaran teji
Sing numpak ndoro Bei
Sing nggiring poro abdi
Jrek jrek nong, jrek jrek gung
Jrek jrek turut lurung
Gedebuk krincing gedebuk krincing thok thok gedebuk jedher
Gedebuk krincing gedebuk krincing thok thok gedebuk jedher

Artinya:

Berkuda-berkuda, kudanya kuda kepang
Yang naik tuan ngabehi
Yang mengiring para pengikut
Jrek hrek nong, jrek krek gung
Jrek jrek turut lurung

Baca juga: Warna-Warna dalam Bahasa Jawa: Ngoko dan Krama

Kidang Talun

Kidang Talun
Mangan Kacang Talun
Mil kecemil, mil kecemil
Si kidang mangan lembayung
Tikus pithi
Duwe anak siji
Cicit cuit, cicit cuit
Maju perang wani mati
Gajah belang
Suko tanah mlembang
Nuk legenuk, nuk legenuk
Gedhene meh padha gunung

Artinya:

Kijang talun
Makan kacang talun
Mil ketemil, mil ketemil
Si kijang makan daun lembayung (daun kacang panjang)
Tikus kecil
Punya anak satu
Cicit cuit, cicit cuit
Maju perang berani mengorbankan diri
Gajang belang
Dari tanah seberang
Nuk legenuk, nuk legenuk
Besarnya hampir sama dengan gunung

Baca juga: Penggunaan Unggah-Ungguh Bahasa Jawa

Kodhok Ngorek

Kodhok ngorek, kodok ngorek
Ngorek ing pinggir kali
Theyot theblung theyot theblung
Theyot theyot theblung
Bocak pinter, bocah pinter
Besuk dadi dhokter
Bocah bodho, bocah bodho
Besuk kaya kebo

Artinya:

Katak bersuara, katak bersuara
Bersuara di pinggir sungai
Teyot teblung, teyot teblung
Teyot teyot teblung
Anak pintar, anak pintar
Nanti jadi dokter
Anak bodoh, anak bodoh
Besok seperti kerbau

Baca juga: Mengenal Anggota Tubuh dengan Bahasa Jawa

Sluku-Sluku Bathok

Sluku-sluku bathok
Bathoke ela-elo
Si Romo menyang Solo
Oleh-olehe payung mutho
Mak jenthit lolo loba
Wong mati ora obah
Yen obah medeni bocah
Yen urip goleko duit

Artinya:

Ayun-ayun kepala
Kepalanya geleng-geleng
Bapak pergi ke Solo
Oleh-olehnya payung mutha
Tiba-tiba bergerak
Orang meninggal tidak bergerak
Kalau bergerak menakuti orang
Kalau hidup carilah uang

Baca juga: Kesalahan Penulisan Ejaan Bahasa Jawa: Tataran Fonologi & Morfologi

Lir Ilir

Lir ilir, lir ilir
Tandure wis sumilir
Tak ijo royo-royo tak senggo temanten anyar
Cah angon-cah angon
Penekno blimbing kuwi
Lunyu-lunyu penekno
Kanggo mbasuh dodotiro
Dodotiro-dodotiro
Kumitir bedhah ing pinggir
Dondomono jlumatono kanggo sebo mengko sore
Mumpung padhang rembulane
Mumpung jembar kalangane
Yo surako, Surak iyo

Artinya:

Bangunlah, bangunlah
Tanaman sudah bersemi
Telah menghijau seperti pengantin baru
Anak gembala-anak gembala
Panjatlah pohon belimbing itu
Walaupun licin, tetap panjatlah
Untuk membasuh pakaianmu
Pakaian-pakaianmu
Terkoyak pada bagian pinggir
Jahitlah dan benahilah untuk waktu sore nanti
Selagi bulan masih bersinar terang
Selagi masih banyak waktu luang
Ayo bersoraklah, sorakan iya

Baca juga: Unggah-Ungguh Bahasa Jawa

Tak Lela Lela Ledhung

Tak lelo lelo lelo ledung
Cup menenga aja pijer nangis
Anakku sing ayu (bagus) rupane
Yen nangis ndak ilang ayune (baguse)
Tak gadang bisa urip mulyo
Dadiyo wanito (priyo) kang utomo
Ngluhurke asmane wong tuwa
Dadiyo pandekaring bangsa
Wis cup menenga anakku
Kae mbulane ndadari
Kaya butho nggegilani
Lagi nggoleki cah nangis
Tak lelo lelo lelo ledung
Enggal menenga ya cah ayu (bagus)
Tak emban slendang batik kawung
Yen nangis mundak ibu bingung

Artinya:

Mari kutimang-timang engkau anakku
Cup cup, jangan menangis terus
Anakku yang cantik/ganteng
Kalau menangis nanti hilang cantik/gantengnya
Kudoakan supaya engkau bisa hidup mulia
Jadilah orang yang utama (orang sukses)
Meninggikan nama orang tua
Jadilan pendekar bangsa
Sudah, jangan menangis anakku
Lihat, bulannya bersinar terang
Seperti buta yang mengerikan
Sedang mencari anak yang sedang menangis
Kutimang-timang anakku
Kupakai selendang batik kawung
Kalau menangis, ibu tambah bingung

Baca juga: Mengenal Tokoh Wayang Nakula

 

Referensi:

  • Drs. Imam Sutardjo, M. (2014). Kawruh Basa saha Kasusastran Jawi. Surakarta: Bukutujju.
  • Khodiri, A. W. (2019). Nilai Budi Pekerti dalam Tembang Dolanan Jawa. Universitas Nusantara PGRI Kediri.
Simak breaking news dan berita pilihan kami langsung di ponselmu. Pilih saluran andalanmu akses berita Kompas.com WhatsApp Channel : https://www.whatsapp.com/channel/0029VaFPbedBPzjZrk13HO3D. Pastikan kamu sudah install aplikasi WhatsApp ya.

Video rekomendasi
Video lainnya

Terkini Lainnya

Siapa Itu Parikesit?

Siapa Itu Parikesit?

Skola
Karakter Tokoh Wayang Kumbakarna

Karakter Tokoh Wayang Kumbakarna

Skola
Mengenal Tokoh Rahwana

Mengenal Tokoh Rahwana

Skola
Tokoh Anoman dalam Pewayangan Ramayana

Tokoh Anoman dalam Pewayangan Ramayana

Skola
Mengenal Ukara Lamba Basa Jawa

Mengenal Ukara Lamba Basa Jawa

Skola
Bedane Geguritan Gagrak Lawas lan Gagrak Anyar

Bedane Geguritan Gagrak Lawas lan Gagrak Anyar

Skola
Prinsip dan Macam-macam Tembang Jawa Tengahan

Prinsip dan Macam-macam Tembang Jawa Tengahan

Skola
Pengertian, Ciri-ciri, dan Contoh Tembang Jawa Gedhe

Pengertian, Ciri-ciri, dan Contoh Tembang Jawa Gedhe

Skola
Gaman lan Aji-Ajine Wayang

Gaman lan Aji-Ajine Wayang

Skola
Ratu, Negara, lan Patihe dalam Pewayangan

Ratu, Negara, lan Patihe dalam Pewayangan

Skola
Peran Siswa dalam Mendukung Implementasi Wawasan Kebangsaan

Peran Siswa dalam Mendukung Implementasi Wawasan Kebangsaan

Skola
Hubungan Antargatra

Hubungan Antargatra

Skola
Peran dan Ancaman dalam Membangun Integrasi Nasional

Peran dan Ancaman dalam Membangun Integrasi Nasional

Skola
Kesediaan Warga Negara untuk Melakukan Bela Negara

Kesediaan Warga Negara untuk Melakukan Bela Negara

Skola
Daerah Khusus, Daerah Istimewa, dan Otonomi Khusus

Daerah Khusus, Daerah Istimewa, dan Otonomi Khusus

Skola
Baca berita tanpa iklan. Gabung Kompas.com+
Baca berita tanpa iklan. Gabung Kompas.com+
Komentar
Close Ads
Bagikan artikel ini melalui
Oke
Login untuk memaksimalkan pengalaman mengakses Kompas.com