KOMPAS.com - Istilah "sanepan" digunakan untuk menggambarkan kata-kata yang memiliki arti simbolis.
Sederhananya, kata "sanepan" atau "tembung sanepa" digunakan untuk menggambarkan sesuatu sebagai buruk atau merendahkan, tetapi maknanya sebenarnya berbeda.
Sanepan sama seperti sindiran. Yang dimaksud tidaklah bermaksud serius maupun mengolok-olok, tetapi hanya berupa nasihat halus, sehingga orang yang disindir dapat menjadi lebih baik lagi.
Dalam bahasa Jawa, sanepan yaiku tembung sing digunakaken ing omong-omongan sing sifate umum tapi ditutupi utawa dikiasake.
Zaman saiki akeh digunakake ing omongan pedhalangan. Tembung-tembung sing digunakake ing sanepa sing dikiasaken yaiku sifat utawa kahanane manungsa.
Ananing pengucapane sanepan iku kosok balene utawa walikane, sing penerapane kanggo mbangetaken lan nyindir.
Yuk, mengenal lebih dalam apa itu tembung sanepan!
Baca juga: Tembung Lingga Bahasa Jawa
Contoh penguraian tembung sanepan
Di bawah ini adalah beberapa penjelasan dari tembung sanepan, yaitu:
- Abang kertas
Carli entas lara sampe limang dina sampe raine abang kertas
Tembung "abang" diartikaken sewalike yaiku "putih" utawa "pucat"
Dadi artine abang kertas iku pucet pisan
- Abot kapuk
Yuki bocah semono geringe baka ditimbang abot kapuk
Tembung "abot" arti sewalike yaiku "enteng"
Dadi arti tembung abot kapuk yaiku enteng pisan
Berikut adalah tembung-tembung sanepan bahasa Jawa:
- Abang dluwang = putih banget = pucat sekali
- Abot kapuk = enteng banget = ringan sekali
- Agal glepung = lumer banget = cair sekali
- Aji godhong garing = ora ana ajine = tidak ada gunanya
- Amba godhong kelor = ciyut banget = sempit sekali
- Ambune arum jamban = ambune banger = bau sekali
- Anteng kitiran = polahe ora karuwan = bertingkah sekali
- Arang kranjang = arang banget = sering sekali
- Arang wulu kucing = akeh banget = banyak sekali
- Arum jamban = banger banget = busuk sekali
- Atos debog = empuk banget = empuk sekali
- Awake kuru semangka = awake lemu banget = badannya gendut sekali
- Bening leri = buthek banget = keruh sekali
- Benjo tampah = bunder banget = bulat sekali
- Brintik linggis = lurus banget = kaku sekali
- Dhuwur kencur = endhek banget = pendek sekali
- Gedhe gurem = cilik baget = kecil sekali
- Jero tapak meri = cethek banget = dangkal sekali
- Kandel kulit bawang = tipis banget = tipis sekali
- Kedhep tesmal = mentheleng = melotot
- Kuning silit kwali = ireng banget = hitam sekali
- Landhep dhengkul = kethul banget = tumpul sekali
- Legi bratawali = pait banget = pahit sekali
- Lemes pikulan = kaku banget = kaku sekali
- Lonjong mimis = banter banget (mlayu) = kencang sekali (lari)
- Pait madu = legi banget = manis sekali
- Peret beton = lunyu banget = licin sekali
- Resik peceren = kotor banget = kotor sekali
- Rindhik asuk digitik = cepet banget = cepat sekali
- Wujude agal glepung = wujude lembut banget = wujudnya halus sekali
Baca juga: Tembung Plutan: Pengertian, Contoh
Contoh kalimat
Agar lebih mengerti tentang tembung sanepan, berikut contoh kalimatnya:
- Pesone sui ora dienggo dadi landhep dhengkul (pisaunya lama tidak dipakai jadi tumpul sekali)
- Aku lewat kali cedak omahmu dalane peret beton (Aku lewat sungai dekat rumahmu jalannya licin sekali)
- Ombenanmu wis tak gajal kok jebul legi bratawali ngono (Minumanmu sudah aku coba ternyata pait sekali)
- Aku arep nyapu dhisik, latar omah resik peceren (Aku ingin menyapu dulu, depan rumah kotor sekali)
- Adhiku anteng kitiran (Adekku bertingkah sekali)
Referensi:
- Raharjo, S.H. (n.d). Kawruh Basa Jawa Pepak. Semarang: CV. Widya Karya.
- Budi Anwar. (n.d). Baboning Pepak Basa Jawa. Sidoarjo: Genta Group Production
Simak breaking news dan berita pilihan kami langsung di ponselmu. Pilih saluran andalanmu akses berita Kompas.com WhatsApp Channel : https://www.whatsapp.com/channel/0029VaFPbedBPzjZrk13HO3D. Pastikan kamu sudah install aplikasi WhatsApp ya.