Baca berita tanpa iklan. Gabung Kompas.com+

Bahasa Jawa: Ngandharake Surasa lan Nulis Tembang

Kompas.com - 15/05/2024, 04:00 WIB
Eliza Naviana Damayanti,
Serafica Gischa

Tim Redaksi

KOMPAS.com - Tembang kalebu karya sastra kang duwe daya kakuwatan lan kaendahan, mula bisa kanggo sarana pembangunan watek bangsa.

Macapat kagolong geguritan tradhisional Jawa, saben larik macapat duweni baris ukara sing kasebut gatra, lan saben gatra duweni sakrenane guru wilangan tartamtu, lan akhir saka swara sing sinebut guru lagu.

Tembang macapat diartekne dadi maca papat-papat, yaiku maksude cara maca sing kajalin saben papat suku tembung.

Puisi tradhisional Jawa utawa tembang biyasane diperang dadi telung kategori yaiku tembang cilik, tembang tengahan lan tembang gedhe.

Macapat digolongake kategori yaiku tembang cilik lan uga tembang tengahan, dene tembang gedhe arupa kakawin utawa puisi tradhisional Jawa Kuna, nanging ing jaman Mataram Anyar, ora dipatrapake prabedan antara wanda dawa lan cendhak.

Saliyane kuwi tembang tengahan uga bisa ngarujuk marang kidung, puisi tradhisional jroning basa Jawa Tengahan.

Baca juga: 11 Tembang Macapat: Arti, Guru Gatra, Guru Wilangan, dan Guru Lagu

Perangane tembang macapat

Tembang bisa kaperang dadi telu yaiku:

Tembang gedhe

Kang klebu tembang gedhe yaiku kaya mangkene:

  1. Citramengeng
  2. Mintajiwa
  3. Kusumastuti
  4. Pamularsih

Tembang tengahan

Kang klebu tembang tengahan yaiku kaya mangkene:

  1. Juru demung
  2. Wirangrong
  3. Balabak

Tembang alit

Kang klebu tembang alit yaku tembang macapat. Tembang macapat minangka salah siji wujude tembang Jawa ing kasusastran Jawa anyar, manut riwayat timbule tembang macapat iku karipta dening para wali. Tembang macapat minangka pralambang laku uriping manungsa.

Titikane tembang

Tembang yaiku susastra utawa sastra, utawa anggitan karangan kang kaiket dening guru lagu, guru wilangan, lan guru gatra, yaiku:

  1. Guru lagu utawa dhong dhing yaiku tibane swara vokal ing pungkasane gatra
  2. Guru wilangan yaiku cacahe wanda saben sagatra
  3. Guru gatra yaiku cacahe larik saben sapada
  4. Pupuh yaiku tembang pirang-pirang pada kang isih sajinis
  5. Pada yaiku bait utawa koplet
  6. Wanda yaiku pakecapan utawa suku kata

Piwulang tembang

Pustaka kang ditulis dening Sunan Pakubuwana IV arupa tembang iku ing saben pupuh tembange isi piwulang kang piguna kanggo sing gelem maca. Isi piwulange yaiku kaya mangkene:

  1. Pupuh Dhandhanggula isine bab cara milih guru.
  2. Pupuh Kinanthi isine bab cara srawung utawa milih kanca.
  3. Pupuh Gambuh isine larangan duwe watek adigang, adigung, adiguna.
  4. Pupuh Pangkur isine bab tata krama, mbedakake ala lan becik, sarta bab wateking manungsa.
  5. Pupuh Maskumambang isine bab carane nyembah.
  6. Pupuh Dhudhuk wuluh isine cara ngawula marang raja.
  7. Pupuh Durma isine carane ngendhaleni hawa nepsu.
  8. Pupuh Wirangrong isine bab ala becik prilaku.
  9. Pupuh Pocung isine cara nyambung paseduluran lan mengerteni isining wacan.
  10. Pupuh Mijil isine bab cara pasrah lan sokur.
  11. Pupuh Asmaradana isine bab nindhakake ajaran agama.
  12. Pupuh Sinom isine bab dhasar-dhasaring tingkah laku.
  13. Pupuh Girisa isine pesen sarta donga sang pujangga.

Gegayutan karo tembang

Babagan kang gegayutan karo tembang macapat kaya mangkene:

  1. Gendhing yaiku swara lelagoning gamelan.
  2. Gamelan yaiku kumpulan alat/piranti karawitan utawa alat musik Jawa.
  3. Laras yaiku rasa thinthingan saka swara cendhek nganti swara dhuwur.
  4. Titi laras yaiku angka pinangka gantine swara gamelan supaya bisa beda ing antara wilahan gamelan siji lan sijine.
  5. Pathet yaiku ukuran cendhek dhuwure swara sajroning gendhing.
  6. Cengkok yaiku luk-luking swara kanggo nglagokake tembang.

Baca juga: 7 Contoh Tembang Macapat Gambuh dalam Bahasa Jawa

Referensi:

  • Efendi, A. (2011). Mengenal tembang macapat. Jurnal Widyatama, 2.
  • Hastanto, S. (1983). Tembang Macapat in Central Java. In Proceedings of the Royal Musical Association (Vol. 110, pp. 118-127). Cambridge University Press.
Simak breaking news dan berita pilihan kami langsung di ponselmu. Pilih saluran andalanmu akses berita Kompas.com WhatsApp Channel : https://www.whatsapp.com/channel/0029VaFPbedBPzjZrk13HO3D. Pastikan kamu sudah install aplikasi WhatsApp ya.

Video rekomendasi
Video lainnya

Terkini Lainnya

50 Contoh Countable Noun beserta Artinya

50 Contoh Countable Noun beserta Artinya

Skola
Mengenal Nama-nama Kendaraan dalam Bahasa Inggris

Mengenal Nama-nama Kendaraan dalam Bahasa Inggris

Skola
Mengenal Verb-ing dalam Bahasa Inggris

Mengenal Verb-ing dalam Bahasa Inggris

Skola
Cara Membuat Range Pada Microsoft Excel

Cara Membuat Range Pada Microsoft Excel

Skola
Sifat-sifat Unsur Non Logam

Sifat-sifat Unsur Non Logam

Skola
Jawaban dari Soal 'Suatu Daerah Pada Worksheet'

Jawaban dari Soal "Suatu Daerah Pada Worksheet"

Skola
20 Solusi atau Upaya Mengatasi Permasalahan Lingkungan

20 Solusi atau Upaya Mengatasi Permasalahan Lingkungan

Skola
25 Contoh yang Termasuk dalam Permasalahan Lingkungan Hidup

25 Contoh yang Termasuk dalam Permasalahan Lingkungan Hidup

Skola
Proses Komunikasi Publik dan Penjelasannya

Proses Komunikasi Publik dan Penjelasannya

Skola
2 Bedanya Love dan Loved, Apa Saja?

2 Bedanya Love dan Loved, Apa Saja?

Skola
Konsep Aglomerasi: Pengertian dan Contohnya

Konsep Aglomerasi: Pengertian dan Contohnya

Skola
Laporan Laba Rugi: Pengertian dan Fungsinya

Laporan Laba Rugi: Pengertian dan Fungsinya

Skola
Contoh Kalimat Expressing Apology

Contoh Kalimat Expressing Apology

Skola
Passive Voice dalam Simple Past Tense

Passive Voice dalam Simple Past Tense

Skola
Bagaimana Halogen Bereaksi dengan Logam Alkali?

Bagaimana Halogen Bereaksi dengan Logam Alkali?

Skola
Baca berita tanpa iklan. Gabung Kompas.com+
Baca berita tanpa iklan. Gabung Kompas.com+
Komentar
Close Ads
Bagikan artikel ini melalui
Oke
Login untuk memaksimalkan pengalaman mengakses Kompas.com